در این سه آیه اخیر، گوشه‌اى از الطاف خداوند در امر ازدواج پى در پى نقل شده است. خداوند احكام را براى شما بیان مى‌كند، «لیبیّن لكم» راه نشان مى‌دهد، «یهدیكم» لطف خود را به شما برمى‌گرداند، «یتوب علیكم» و بر شما آسان مى‌گیرد، «یخفّف عنكم» و این همه به خاطر آن كه انسان در برابر طوفان غرایز، ناتوان، و قدرت صبر و خوددارى او اندك است

رمز اینكه نهى از قتل، «لاتقتلوا» بدنبال نهى از حرام‌خورى، «لاتأكلوا» آمده است، شاید آن باشد كه سیستم اقتصادى ناسالم، زمینه‌ى قیام محرومان علیه زراندوزان و بروزدرگیرى‌ها و پیدایش قتل و هلاكت جامعه است.
امام صادق‌علیه السلام به هنگام تلاوت این آیه فرمود: كسى كه قرض بگیرد و بداند كه نمى‌تواند بازپرداخت كند، مال باطل خورده است.260 امام باقرعلیه السلام در ذیل آیه فرمود: ربا، قمار، كم‌فروشى و ظلم از مصادیق باطل است.261

رسول خداصلى الله علیه وآله درباره وضو و غسل با آب سرد، آنجا كه خطر جانى دارد فرمود: «و لاتقتلوا انفسكم انّ اللَّه كان بكم رحیماً».262

امام صادق‌علیه السلام فرمود: اگر مسلمانى به تنهایى وارد منطقه كفّار شد و كشته شد، خودكشى كرده است.263

كشتن رهبران معصوم یكى از مصادیق خودكشى و به هلاكت انداختن جامعه است، امام صادق‌علیه السلام درباره‌ى «لا تقتلوا انفسكم» فرمودند: یعنى اهل‌بیت پیامبر خود را نكشید.264

عاقبت بخیر شین

شاید تفاوت «عدوان» و «ظلم» این باشد كه عدوان، تجاوز به دیگران است،ظلم، شامل ستم بر خویش هم مى‌شود.
كلمه‌ى «صَلَو» به معناى ورود در رحمت و كلمه‌ى «صَلَى» به معناى ورود در دوزخ است، بنابراین كلمه «نُصلیه» به معناى آن است كه او را در آتش وارد مى‌كنیم.

امام صادق‌علیه السلام فرمود: هر كس به عمد خودكشى كند، براى همیشه در دوزخ است. آنگاه این آیه را تلاوت فرمودند.265

كارهایى كه از سر ظلم و عدوان از انسان سر نزند، قهر الهى ندارد. «و من یفعل ذلك عدواناً و ظلماً...»
قصد وانگیزه، نقش اصلى را در كیفر یا پاداش دارد. «مَن‌یفعل‌ذلك‌عدواناًوظلماً»

از این آیه استفاده مى‌شود كه گناهان، دو نوعند: صغیره و كبیره. در آیه‌ى 49 سوره‌ى كهف نیز مى‌خوانیم كه مجرمان در قیامت، با دیدن پرونده‌ى اعمال خود مى‌گویند: این چه نامه‌ى عملى است كه هیچ گناه كوچك و بزرگى را فروگذار نكرده است. «لا یغادر صغیرةً و لا كبیرةً»
از امام كاظم‌علیه السلام سؤال شد كه در این آیه خداوند وعده‌ى مغفرت صغائر را در صورت اجتناب از كبائر داده است، پس شفاعت براى كجاست؟ امام فرمودند: شفاعت براى اهل كبائر امّت است.266

گناه كبیره، طبق روایات، آن است كه خداوند وعده‌ى آتش به انجام دهنده‌اش داده است.267 شاید وعده آتش در آیه قبل براى قتل یا خودكشى و تجاوز به مال مردم اشاره به همین باشد كه نمونه گناهان كبیره‌اى كه وعده عذاب داده شده، تجاوز به مال و جان مردم است.

تعداد گناهان كبیره در روایات، متعدّد و مختلف است و این به خاطر آن است كه كبائر نیز درجاتى دارند و به بعضى از گناهان «اكبرالكبائر» گفته شده است.

آیات قبل، از حرام خوارى نهى فرمود، این آیه به ریشه‌ى حرام‌خوارى اشاره مى‌كند كه طمع، آرزو و رقابت است.
عدالت، غیر از تساوى است. عدالت همه جا ارزش است، ولى تساوى گاهى ارزش است و گاهى ظلم. مثلاً اگر پزشك به همه مریض‌ها یك نوع دارو بدهد، یا معلّم به همه شاگردان یك نوع نمره بدهد، تساوى هست، امّا عدالت نیست. عدالت، آن است كه به هر كس بر اساس استحقاقش بدهیم، گرچه موجب تفاوت شود، زیرا تفاوت گذاشتن بر اساس لیاقت‌ها و كمالات حقّ است، امّا تبعیض باطل است. تبعیض آن است كه بدون دلیل و براساس هواى نفس یكى را بر دیگرى ترجیح دهیم، ولى تفاوت آن است كه بر اساس معیارها یكى را بر دیگرى ترجیح دهیم. بنابراین باید آرزوى عدالت داشت، ولى تمنّاى یكسان بودن همه چیز و همه كس نابجاست. اعضاى یك بدن و اجزاى یك ماشین از نظر جنس و شكل و كارایى متفاوتند، امّا تفاوت آنها حكیمانه است. اگر خداوند، همه را یكسان نیافریده، طبق حكمت اوست. بنابراین در امورى كه به دست ما نیست، مثل جنسیّت، زیبایى، استعداد، بیان، هوش، عمر و... باید به تقسیم و تقدیر الهى راضى بود. ما كه خدا را عادل و حكیم مى‌دانیم، اگر در جایى هم دلیل و حكمت چیزى را نفهمیدیم نباید قضاوت عجولانه و جاهلانه همراه با سوءظن یا توقّع نابجا به خداوند حكیم داشته باشیم و یا بر دارندگان این نعمت‌ها حسد ورزیم، چرا كه با فزونى هر نعمتى، مسئولیّت بیشتر مى‌شود و با آمدن هر نعمتى، غم از دست دادنش همراه است. این حقیقت را در نهج‌البلاغه مى‌خوانیم.

در موارد اختیارى، باید با كوشش و تلاش و پرهیز از كسالت و تنبلى، در رقابتى سالم به قوّت و كثرت و استقلال رسید و اجازه‌ى استثمار و استعمار به دیگران نداد و در مواردى كه بدست ما نیست، باید تفاوها را دلیل رشد و آزمایش و تحرك و تعاون و پیوستگى جامعه دانست، زیرا كه اگر همه مردم داراى امكانات یكسان باشند، صفات انسانى از قبیل سخاوت، شجاعت و ایثار در انسان رشد نمى‌كند. انسان در لابلاى فراز و نشیب‌ها خود را نشان مى‌دهد، حركت مى‌كند و با دیگران به خاطر نیازش پیوند مى‌خورد.

امام صادق‌علیه السلام در پاسخ از آیه فرمودند: كسى به همسر و فرزند دیگران چشم داشت نداشته باشد، ولى همانند آن را از خداوند بخواهد.268

زمانى كه این آیه نازل شد، اصحاب پیامبراكرم گفتند: مقصود از فضل در «واسئلوا اللّه من فضله» چیست؟ قرار شد تا على‌علیه السلام این موضوع را از پیامبر سؤال كند. پیامبرصلى الله علیه وآله در پاسخ فرمودند: خداوند ارزاق را در میان مردم از طریق حلال تقسیم كرده وحرام را نیز عرضه كرده است. كسى كه حرام را تحصیل كند، به همان اندازه از رزق حلال خود كاسته است وبرحرام مورد محاسبه قرار مى‌گیرد.269

«مَوالى» جمع «مولى» داراى معانى مختلفى است، ولى‌دراینجا مراد وارثان است.
جمله‌ى «عقدت ایمانكم» اشاره به قراردادهاى است كه پیش از اسلام، میان دو نفر برقرار مى‌شد و اسلام، با اندكى تغییر، آن را پذیرفت و نامش در كتب فقهى، «ضمان جریره» است. متن قرارداد به این صورت بوده كه دو نفر پیمان ببندند در زندگى، همدیگر را یارى كنند و در پرداخت غرامت‌ها، كمك هم باشند و از هم ارث برند. (چیزى شبیه قرارداد بیمه در امروز)، كه اگر خسارتى بر یكى وارد شد، هم‌پیمان او، دیه‌ى آنرا بپردازد. اسلام این قرارداد را پذیرفت، ولى ارث بردن از دیگرى را مشروط به آن كرد كه انسان وارثى نداشته باشد.

امام رضاعلیه السلام درباره‌ى معناى «و الذین عقدت ایمانكم» فرمودند: مقصود پیمانى است كه مردم با رهبران الهى و معصوم بسته‌اند.270

تعیین میزان ارث، به فرمان خداست. «لكل جعلنا موالى»
خویشان نزدیك‌تر، در ارث بردن اولویّت دارند. «الاقربون»

انسان حقّ دارد در شرایطى مالكیّت خود را از طریق پیمان و قرارداد به دیگرى واگذار كند. «عقدت ایمانكم»

تعهّدات انسان در زمان حیاتش، پس از مرگ، محترم است. «والّذین عقدت ایمانكم فآتوهم نصیبهم»

وفاى به پیمان و عهد، واجب است. «آتوهم نصیبهم»

بدهكاران باید براى پرداخت بدهى، به سراغ طلبكاران بروند. «آتوهم‌نصیبهم»

ایمان به حضور خداوند، رمز تقوى و هشدار به كسانى است كه وفادار به پیمان‌هاى خود نیستند. «ان‌اللّه كان على كل شى‌ء شهیدا»

درجواب :فقط خدا

عاقبت بخیر شین